યુદ્ધની છાયામાં Post Traumatic Stress Disorder (PTSD): મૌન ઘા અને એની અસર

PTSD શું છે?

Post Traumatic Stress Disorder એ એક ગંભીર માનસિક સ્થિતિ છે, જે કોઈ આઘાતજનક ઘટના પછી વિકસે છે – જેમ કે યુદ્ધ, આતંકી હુમલો, દહેશતભર્યા દ્રશ્યો જોવાં, પોતાનાં સાથીના મૃત્યુ, કે ઘાયલ થવું.

ભારતમાં કેમ વધુ મહત્વનું છે?

ભારતીય સેના અને સુરક્ષા દળના હજારો જવાનો સતત યુદ્ધસમાન પરિસ્થિતિઓમાં કામ કરે છે – ખાસ કરીને સરહદી વિસ્તારોમાં. આવા અનુભવ પછી ઘણા જવાનોને PTSD ના લક્ષણો ઊભા થાય છે – પણ ઘણીવાર તેઓ તેનો ઉલ્લેખ પણ કરતા નથી, કારણ કે “મજબૂત રહેવું” એ જ ઓળખ બની ગઈ છે.

PTSD ના મુખ્ય લક્ષણો

• ફ્લેશબેક અને દુઃસ્વપ્નો

છેલ્લા યુદ્ધના દ્રશ્યો વારંવાર યાદ આવતા રહે છે

ઊંઘમાં ચીસો પાડવી, ઘબરાવું, લોથપોથ થઇ જવું

• અસ્વસ્થતા અને અચાનક ગભરાટ

સામાન્ય અવાજોથી પણ ચોંકી જવું

સતત ચેતનાવસ્થામાં રહેવું (hypervigilance)

• લાગણીથી અલગ થવું (Emotional Numbness)

પરિવાર, મિત્રો કે બાળકોમાં રસ ન રહેવું

લાગણીઓ પ્રગટ ન કરી શકવું

• આક્રોશ અને ચીડ

નાની વાતોમાં ગુસ્સો આવી જવો

અન્યને દોષી ઠેરવવો

• આત્મવિશ્વાસ ઘટાડો અને આત્મઘાતી વિચારો

'હું કામનો નથી' જેવી લાગણી

ક્યારેક આત્મહત્યાના વિચારો પણ

કોણ વધારે જોખમ માં છે?

• સેનાના જવાનો અને પૂર્વસૈનિકો (veterans)

• આપત્તિ નિવારક દળના સભ્યો

• ફોજી પરિવારના સભ્યો (indirect trauma)

• વિસ્તારોમાં રહેલા નાગરિકો જ્યાં તણાવ હોય

શું મદદ મળી શકે?

• થેરાપી અને કાઉન્સેલિંગ

CBT (Cognitive Behavioral Therapy)

EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)

• સમૂહ આધારિત સહાય (Support Groups)

અન્ય વર્કેટરન્સ સાથે વાતચીત

• મેડિકેશન (જ્યારે જરૂરી હોય)

ડોક્ટર દ્વારા સૂચવેલી ઔષધિઓથી લક્ષણોને નિયંત્રિત કરી શકાય

નિષ્કર્ષ

Post Traumatic Stress Disorder (PTSD) એ મૌન અને છુપાયેલી વેદનાનું નામ છે. भारत जैसे देश में, जहाँ सैनिकों को गर्व का प्रतीक माना जाता है, वहाँ यह भी ज़रूरी है कि हम उनके दर्द को भी उतनी ही गंभीरता से लें.

સેનાનું બળ માત્ર લડાઈમાં નહીં, પણ મનની શાંતિમાં પણ છુપાયું છે.

શેર કરો. સમજાવો. મદદરૂપ થાઓ.